कोशी प्रदेशको संक्षिप्त परिचय

  कोशी प्रदेशको संक्षिप्त परिचय   हिमाल , पहाड र तराईसम्म फैलिएको यस कोशी प्रदेशमा झा...

 

कोशी प्रदेशको संक्षिप्त परिचय

 

हिमाल, पहाड र तराईसम्म फैलिएको यस कोशी प्रदेशमा झापा, इलाम, पाँचथर, ताप्लेजुङ, संखुवासभा, तेह्रथुम, भोजपुर, धनकुटा, खोटाङ, सुनसरी, मोरङ, सोलुखुम्बु, ओखलढुङ्गा र उदयपुर गरी जम्मा १४ वटा जिल्ला पर्दछन् । १३७ वटा पालिकाहरु रहेका छन् जस मध्ये महानगरपालिका १ (विराटनगर), उपमहानगरपिलका २(इटहरी र धरान), नगरपिलका ४६ र गाँउपालिका ८८ रहेका छन् । यस प्रदेशको पूर्वतर्फ भारतको पश्चिम बङ्गाल राज्य र दक्षिणतर्फ बिहार राज्य पर्दछन् । यसै गरी उत्तरतर्फ चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत र पश्चिमतर्फ मधेश प्रदेश र बाग्मती प्रदेश पर्दछन् । यो प्रदेश ८६ डिग्री १ मिनेटदेखि ८८ डिग्री ३ मिनेट पूर्वी देशान्तर र २८ डिग्री २ मिनेटदेखि २६ डिग्री ३ मिनेट उत्तर देशान्तरको बीचमा रहेको छ । यस प्रदेशको कूल क्षेत्रफल २५९०५ वर्ग कि. मि. तथा वि.स. २०७८ को जनगणना अनुसार कोशी प्रदेशको कूल जनसङ्ख्या ४९,६१,४१६(१७.०१%) रहेको छ ।

 

 

 

 

 

 

 

 

 लैङ्गीक अनुपात ९५.०२(प्रति सय महिलामा पुरुषको संख्या) रहेको छ भने जनसंख्याको वार्षिक वृद्दिदर ०.८६ प्रतिशत रहेको छ । परिवार संख्या ११९१५५६ रहेको छ । कोशी प्रदेशको जनघनत्व १९२ रहेको छ समग्र नेपालको हकमा जनघनत्व १९८ रहेको छ । यस प्रदेशको साक्षरता प्रतिशत ७९.७ रहेको छ भने पुरुषको ८६.१ र महिला ७३.६ रहेको छ । सबैभन्दा बढी जनसंख्या बागमती प्रदेशको रहेको छ । कोशी प्रदेशको कुल जनसंख्या मध्ये नगरपालिकामा ६२.४% र गाउँपालिकामा ३७.६% मानिसहरु बसोवास गर्छन् ।

कोशी प्रदेशको मात्रृमृत्यु सम्बन्धी विवरण २०७८ अनुसार गर्भावस्थाको अवधीमा भएको महिलाको मृत्यु संख्या १०४, मातृमृत्यु संख्या १०१, जीवित जन्मेका बच्चाको संख्या ६४१९० र मातृमृत्यु दर(प्रति लाखमा) १५७ रहेको छ ।

जिल्लागत जनसंख्या विवरण(२०७८ को जनगणना अनुसार)

क्र.स.	जिल्ला	कुल जनसंख्या	जनघनत्व	स्थानिय तह	कैफियत
1	ताप्लेजुङ	१२०५९०	३३	१ नगर, ८ गाँउपालिका
2	संखुवासभा	१५८०४१	४५	५ नगर, ५ गाँउपालिका
3	सोलुखुम्बु	१०४८५१	३२	१ नगर, ७ गाँउपालिका
4	ओखलढुङ्गा	१३९५५२	१३०	१ नगर, ७ गाँउपालिका
5	खोटाङ	१७५२९८	११०	२ नगर, ८ गाँउपालिका
6	भोजपुर	१५७९२३	१०५	२ नगर, ७ गाँउपालिका
7	धनकुटा	१५०५९९	१६९	३ नगर, ४ गाँउपालिका
8	तेह्रथुम	८८७३१	१३१	२ नगर, ४ गाँउपालिका
9	पाँचथर	१७२४००	१३९	१ नगर, ७ गाँउपालिका
10	इलाम	२७९५३४	१६४	४ नगर,  ६ गाँउपालिका
11	झापा	९९८०५४	६२१	८ नगर, ७ गाँउपालिका
12	मोरङ	११४८१५६	६१९	१ महानगर, ८ नगर, ८ गाँउपालिका
13	सुनसरी	९२६९६२	७३७	२ महानगर, ४ नगर, ६ गाँउपालिका
14	उदयपुर	३४०७२१	१६५	४ नगर, ४ गाँउपालिका

 

जातीय तथा भाषिक विविधता रहेको यस प्रदेशमा मुख्य रुपमा ब्राम्हण, क्षेत्री, राई, लिम्बू, थारू, लेप्चा, मुस्लिम, तामाङ, गुरुङ, मेचे, कोचे, यादव, राजवंशीलगायतका जातिहरूको बसोबास रहेको छ भने नेपाली, मैथिली, किराँती, तामाङ, लिम्बू, गुरुङ, लेप्चा, मुस्लिम, मगर र थारू भाषा मुख्य रुपमा बोलिन्छन् । विश्वकै सर्वाेच्च शिखर सगरमाथालगायत कञ्चनजङ्घा, मकालु, चोयु, ल्होत्से, जन्नु आदि हिमालहरूको अवस्थितिले मित्रराष्ट्र चीनसँग प्राकृतिक सीमाको काम गरेको छ । यस प्रदेशमा इलामको अन्तुडाँडा, कन्याम, धनकुटाको भेडेटार, सोलुखुम्बुको नाम्चे बजार, सगरमाथा आधार शिविर तथा सुनसरीको तालतलैया लगायतका पर्यटकीय स्थलहरू रहेका छन् । प्राकृतिक सम्पदा, वन्यजन्तु तथा पशुपंछीको संरक्षण गर्ने हेतुले स्थापना गरिएका सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज, मकालु बरुण राष्ट्रिय निकुञ्ज, कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्ष, कञ्चनजङ्घा संरक्षण क्षेत्रलगायत नेपालकै अग्लो ह्यातुङ झरना तथा टोड्के र पोकली जस्ता ठूला र लामा झरनाहरू पनि यसै प्रदेशमा रहेका छन् ।

 

सुन्दर पहाड र हिमवत् खण्ड, उच्च हिम श्रृङ्खलालगायत प्राकृतिक सम्पदाले सुशोभित दक्षिणपूर्वी एसियामा अवस्थित नेपाल धार्मिक तथा सांस्कृतिक दृष्टिलेसमेत सम्वृद्ध छ । असङ्ख्य मठ, मन्दिर, पाटी, पौवा, गुम्बा, मस्जिदले भरिपूर्ण नेपालको सूदुरपूर्वमा रहेको यस कोशी प्रदेशमा विभिन्न प्रसिद्ध धार्मिक तीर्थस्थलहरू जस्तै: ताप्लेजुङको पाथिभरा देवीको मन्दिर, इलामको माइपोखरी, झापाको अर्जुनधारा र सताक्षी धाम, सुनसरीको बराह क्षेत्र, बूढा सुब्बा, पिण्डेश्वरी, दन्तकाली र रामधुनी, खोटाङको हलेसी महादेवलगायत बराह पोखरी, साल्पा पोखरी, दूधकुण्ड, कालिका देवी, छिन्ताङ देवी, कन्काई आदि प्रख्यात धार्मिक स्थलहरू रहेका छन् । यी स्थलहरूमा स्वदेशी तथा विदेशी तिर्थालुहरूको प्रगाढ आस्था रही आएको छ । वर्षेनी हजारौँ भक्तजन तथा तीर्थयात्रीहरूको आगमनले धार्मिक पर्यटनमा टेवा पुगेको पाइन्छ ।

 यस प्रदेशमा पुवा खोला जलविद्युत आयोजना र थामे जलविद्युत आयोजना निर्माण भई सञ्चालनमा रहेका छन् भने अरुण तेस्रो जलविद्युत आयोजना प्रमुख प्रस्तावित जलविद्युत आयोजनाभित्र पर्दछ । जलस्रोतमा सम्पन्न यस प्रदेशमा अरुण, तमोर, दूधकोशी, मेची, कन्काई र त्रियुगालगायतका नदीहरू रहेका छन् ।